نوروفیدبک

نوروفیدبک در واقع یک فرایند آموزشی است که در آن مغز خود تنظیمی را یاد می گیرد و پس از چندین جلسه تمرین و تکرار، مغز می تواند با آرایش جدیدی از امواج مغز به فعالیت روزانه خود ادامه دهد. نکته مهم در درمان نوروفیدبک این است که هدف از تنظیم امواج، تغییر قدرت و دامنه طول موج است و نه پهنا و نوع موج.

برای مثال موج آلفا به بتا تغییر نمی یابد بلکه اگر درمانگر تشخیص دهد موج آلفا در منطقه پیشانی مغز دارای قدرت بیش از اندازه ای است، هدف کاهش شدت آن است و برای مثال آن را از آلفای با شدت ۱۲ میکروولت به ۷ میلی ولت کاهش می دهد.

از این روش می‌توان به منظور بهبود اختلالاتی چون بیش فعالی (کمبود توجه)، ناتوانی‌های یادگیری، هراس و اختلالات اضطرابی همچون اختلال استرس پس از سانحه، اختلالات مربوط به سو مصرف مواد، افسردگی، مدیریت استرس، میگرن، سندرم تورت و اختلالات خواب استفاده کرد.

در این روش، به منظور هر چه بهتر کردن نتایج حاصل از درمان و پایداری بیشترِ آثار درمانی، تعداد جلسات باید به حدی باشد که درمان تکمیل شود. مدت معمول جلسات ۴۵-۳۰ دقیقه است و ممکن است در برخی موارد کمی طولانی‌تر یا کوتاه‌تر باشد.

توصیه می‌شود، جلسات نوروفیدبک ۳ جلسه در هفته انجام شود. تا به امروز هیچ اثر منفی از نوروفیدبک گزارش نشده است، بلکه تمام اثراتی که در تحقیقات مختلف برای آن گفته شده مثبت بوده است.

 

بدترین حالت نوروفیدبک

بدترین حالت این است که نوروفیدبک نتواند تغییری در علائم بیماری به وجود آورد. همزمان شدن نوروفیدبک با مصرف دارو، نه تنها عوارض بدی ندارد، بلکه در مواردی باعث می‌شود تأثیر داروها بیشتر شود تا پس از مدتی بتوان داروها را تحت نظر پزشک به تدریج قطع نمود.

دستگاهی که به بدن ما وصل می شود هیچ اشعه و یا سیگنالی را وارد بدن نمی کند. این دستگاه صرفاً سیگنال های زیستی ما را ثبت می کند و برای اینکه ما بتوانیم آنها را با اراده خود تحت تاثیر قرار دهیم در مانیتور به ما نشان می دهد.

سنسورهایی که نیز بدن و یا سر فرد در نورفیدبک یا بیوفیدبک نصب می شوند بصورت بالقوه هیچ مشکلی برای فرد بوجود نمی آورند. از سنین ۵ یا ۶ سالگی به بالا می‌توان از نوروفیدبک استفاده کرد.

اما بهترین سن استفاده به ویژه در مورد اختلال بیش فعالی یا ADHD و اختلالات یادگیری (اختلالات دوران کودکی) سنین دبستان است. مانند هر درمانی کامل کردن دوره درمان با نوروفیدبک بسیار مهم است و ناقص گذاشتن درمان، سبب عود نشانه‌ها و علائم می‌گردد.

در مورد نوروفیدبک باید به خاطر داشت که این روش درمانی در واقع نوعی یادگیری است و مغز یاد می‌گیرد که چگونه خود را به بهترین شکل ممکن تنظیم نماید. همچنان که ما رانندگی را یاد می‌گیریم و آن را فراموش نمی‌کنیم، این یادگیری هم فراموش نمی‌شود.

در حقیقت مغز مهارت جدیدی به دست آورده است. البته برای داشتن یک درمان کامل، علاوه بر رعایت ترتیب جلسات و کامل کردن آنها، همکاری خانواده و عمل به کلیه دستورات و راهنمایی‌های درمانگر ضروری است.

در موارد کمی در جلسات اول یا دوم احتمال سردرد، منگی یا سرگیجه وجود دارد. نه تنها در مورد بیماری های اعصاب و روان، تقریباً در مورد هیچ بیماری نمی‌توان قول درمان قطعی را داد. می‌دانیم که نتیجه مناسب گرفتن از درمان به شرایط گوناگونی بستگی دارد.

مانند: نوع و شدت بیماری، زمان اقدام به درمان، میزان همکاری فرد و خانواده او با تیم درمانی، رعایت تمام نکات مربوط به درمان از جانب فرد و درمانگر. همین شرایط در درمان نوروفیدبک وجود دارد.

انگیزه فرد برای پیگیری درمان و حضور مرتب در جلسات و تبحر درمانگر در استفاده از دستور العمل های درمانی مناسب از اصلی ترین عوامل مؤثر بر نتیجه این روش هستند.

نوروفیدبک نوعی یادگیری است و مانند همه یادگیری‌ها تفاوت‌های فردی در آن نقش دارد. برخی سریع‌تر یاد می‌گیرند و برخی دیرتر. علاوه بر تفاوت‌های فردی، شدت مشکلات دیده شده در QEEG (روشی برای ثبت دقیق پراکندگی و آرایش امواج مغز پیش از شروع نوروفیدبک) نیز می‌تواند نشان دهنده ی تعداد احتمالی جلسات باشد.

بنابراین تعیین دقیق تعداد جلسات مقدور نیست، اما معمولاً تعداد جلسات بین ۳۰ تا ۴۰ جلسه است. در برخی اختلالات نظیر ADHD ، میزان موفقیت تا ۸۰ درصد موارد ذکر شده است ولی در سایر اختلالات این میزان کمتر برآورد شده است. البته افزودن نوروفیدبک به روش‌های متداول درمان دارویی و روانشناختی در درمان هر اختلالی درصد بهبودی را افزایش می‌دهد.

در تحقیقات مختلف از نوروفیدبک برای درمان اختلالاتی نظیر افسردگی، اضطراب، افزایش تمرکز و عملکرد، سردردهای میگرنی اختلالات یادگیری، بیماری صرع و اوتیسم استفاده شده است و نتایج مطلوبی نیز بدست آمده است.

درمانگران و پزشکانی که از نوروفیدبک برای درمان دردهای مزمن و سردردهای میگرنی استفاده کرده اند، معتقدند با استفاده از این روش وقوع و شدت حملات میگرن در اکثر موارد کاهش می یابد و حتی از بین می رود.

قطع دارو در هنگام شروع نوروفیدبک باید با دستور پزشک مرکز و تحت نظر وی صورت گیرد. در مواردی می‌توان از نوروفیدبک بدون استفاده از دارو کمک گرفت. معمولاً در افرادی که از قبل دارو مصرف می‌کردند شرکت منظم در جلسات نوروفیدبک سبب کاهش مصرف دارو تحت نظر پزشک می‌گردد.

با توجه به آنکه نوروفیدبک یک فرایند یادگیری است لذا نباید در چند جلسه اول منتظر تغییرات شد. به طور معمول اولین تغییرات از جلسه دهم تا پانزدهم خود را نشان می‌دهند. در صورتی که این تغییرات مشاهده نگردند معمولاً روند درمان اصلاح و در موارد مقاوم استفاده از نوروفیدبک قطع می‌شود.

نورفیدبک را می‌توان در شرایط مختلف استفاده کرد از تقویت تمرکز به هنگام درس خواندن در یک دانشجو تا کاهش نشانه‌های افسردگی یا سردردهای تنشی و میگرنی. درمان با نوروفیدبک نیازمند یک تعهد و انگیزه قوی است چرا که آثار سودمند آن معمولاً تا قبل از جلسه دهم آشکار نمی‌گردد ( البته در موارد متعددی نیز تغییرات مورد نطر پس از دو جلسه بتدریج نمایان می‌شوند) و تغییرات نیز سریع اتفاق نمی‌افتند.

این روش برای افرادی مناسب است که بتوانند با جدیت تمام حداقل هفته‌ای ۲ بار به مدت ۳۰ تا ۴۰ جلسه برای درمان حاضر شوند. نتایج فراتحلیلی نشان داد نوروفیدبک درمان مناسبی برای کاهش علائم بی توجهی اختلال ADHD است.

تحلیلی دیگر نشان داد نوروفیدبک اثر قابل توجهی بر روی بی توجهی و تکانشگری دارد و دارای اثری متوسط بر روی بیش فعالی است. یکی از اختلالات در دوران رشد و کودکی است که نشانه های رایج آن، فعالیت بیش از حد، رفتارهای ناگهانی و بدون مقدمه و اختلال در تمرکز و توجه است.

این اختلال به شدت سبب کاهش میزان یادگیری در کودکان می شود. هم اکنون از روش نوروفیدبک به عنوان یکی از روش های موثر در درمان بیش فعالی/ کمبود توجه ADHD یاد می شود.

اثرات نوروفیدبک در درمان اختلال های سوء مصرف موارد نیز قابل توجه است. پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که نوروفیدبک می تواند به عنوان یک درمان مکمل در درمان اختلال سوء مصرف موارد بشمار آید.

تخقیقات نشان داده است، در مقایسه با درمان های موجود برای ترک اعتیاد، درمان با نوروفیدبک از روش های موفق بوده است. علاوه بر این، درمان با این روش وسوسه و ولع فرد را کاهش می دهد و در دراز مدت احتمال عود مصرف و بازگشت را پایین می آورد.

در کودکانی که از مشکل شب ادراری رنج می برند، در صورت عدم مشکل بالینی و وجود علائم اضطراب در نقشه مغزی کودک، با نوروفیدبک می توان این مشکل را بطور کامل رفع نمود. یکی از نواحی که در مغز بیماران مبتلا به اختلال های اضطرابی دچار پرکاری می شود نواحی پس سری مغز می باشد.

در نواحی پس سری عمدتاً امواج آهسته در زمان استراحت افزایش می یابند و در زمانی که ما چشمان خود را می بندیم به حداکثر می رسند. حضور غالب امواج آهسته نشان دهنده کاهش عملکرد در این نواحی می باشد.

در بیماران مبتلا به اختلال های اضطرابی این ناحیه از مغز عملکردش افزایش می یابد بخصوص در سینگولیت خلفی ما با افزایش امواج بتا نسبت به نواحی پیشانی سر مواجه هستیم.

پروتکل آلفا تتا نوروفیدبک با هدف قرار دادن این مشکل بیماران اضطرابی سعی می کند فعالیت زیاد را به حداقل برساند و از این رو باعث می شود علائم مرتبط با بیماری وی نیز به حداقل برسد.

اخیرا رویکردی جدید در درمان بیماران اضطرابی به خصوص افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه اضافه شده است. در این بیماران بصورت همزمان عملکرد مغز و قلب هدف قرار داده می شود.

بیشتر بیماران اضطرابی علی رغم مشکل در فعالیت برخی از نواحی مغز، دارای پرکاری در سیستم اعصاب خودمختار خود نیز هستند. این بیماران دارای علائمی نظیر تپش قلب، تنفس سریع، انقباض عضلانی و تعریق هستند، زمانی که ما از تلفیق نوروفیدبک با بیوفیدبک تغییرپذیری ضربان قلب استفاده می کنیم اثر بخشی بیشتری را در این بیماران مشاهده می نماییم.

بسیاری از متخصصان، بکارگیری نوروفیدبک به منظور درمان اضطراب را یکی از عمده ترین موارد و زمینه های استفاده از آن می دانند. با این حال نوع اضطراب، مزمن بودن و ویژگی های شخصیتی فرد بر اثر بخشی نوروفیدبک بر اضطراب تاثیرگذار است.

در اختلال ناتوانی یادگیری برخی از نواحی مغزی بصورت هماهنگ با همدیگر فعالیت نمی کنند و این باعث می شود که بچه ها در برخی از فعالیت های شناختی خود دچار مشکل شوند. تصور کنید زمانی که شما دست خود را برای برداشتن یک شیء حرکت می دهید عملاً چندین ناحیه از مغز بایستی در کمترین زمان ممکن با همدیگر همکاری داشته باشند.

این امر برای فعالیت های شناختی نظیر حافظه، عملکرد اجرایی و توجه و تمرکز نیز مصداق دارد. بچه هایی که مشکل ناتوانی یادگیری دارند عملاً در خواندن ، نوشتن و عملکرد ریاضی دچار اختلال هستند.

زمانی که ما متنی را مطالعه می کنیم، توسط قشر دیداری که در لوب پس سری ما می باشد کلمات و حروف ادراک می شود. همچنین فرد باید صداهایی که با این نمادها مرتبط هستند را ادراک نماید که این فعالیت با بخش های میانی لوب گیجگاهی که محل قشر شنیداری ما هستند مرتبط می باشد.

در قدم بعدی فرد نواحی مرتبط با حرکت چشم را با نواحی زبانی در قشر پیشانی مغز هماهنگ کند برای اینکه بتوانیم درمان مناسبی برای این کودکان داشته باشیم بایستی نواحی که دارای ارتباطات کمتر هستند را شناسایی کنیم و در قدم بعد از طریق نوروفیدبک دوکاناله و یا بیشتر سعی کنیم این ارتباطات دچار مشکل در این نواحی را بهنجار کنیم.

این گروه از اختلالات (اختلال در خواندن، نوشتن و محاسبات ریاضی ) در سنین دبستان شایع هستند. نوروفیدبک در درمان این اختلالات، توانسته است نتایج قابل توجهی بوجود آورد.

البته باید تاکید کرد، در این گروه از اختلالات، نوروفیدبک به تنهایی پاسخگو نیست و استفاده از سایر روش های درمانی و آموزشی همراه با نوروفیدبک ضروری است. نوروفیدبک سبب بهبود مشکلات ناشی از آسیب و سکته مغزی می شود. از آن جمله می توان به بهبود حافظه، سردرد، گیجی و حواس پرتی ، سرگیجه ، مشکلات تمرکز، اضطراب ، افسردگی ، تغییرات خلقی ، اختلالات خواب ، تحریک پذیری و مشکلات ادراک بینایی اشاره کرد.